Eski Türk Âyinleri ve Cem Törenleri
Eski Türk Âyinleri ve Cem Törenleri
Cem törenleri, şeklini büyük ölçüde eski Türk gelenek ve göreneklerinden almıştır. “Cemlerde görülen hizmetlerle ilgili ünvanlara Orta Asya Şamanlığında ve eski Türk kültüründe rastlamaktayız. Özbek Sarayları’nda kımız içme törenlerinde ‘pervaneci’, ‘sacu'(saka), ‘eşik ağabaşı’, ‘kapıcılar başı’, ‘sofracı’ gibi ünvanlara sahip görevliler bulunurdu. Bu törenlerde oturulacak yerler ve oturuş sıraları törelerle belirlenirdi. Şaman âyinlerinde ‘udeşi burhan’ denilen kapı muhafızı olurdu.”
Semah ve sâzendârın kullandığı saz cem törenlerinin önemli unsurlarındandır. Şaman âyinlerinde de raks ve müziğin önemli unsurlar olduğunu görüyoruz. “Çinlilerin Türkler hakkında yazdıklarından öğrendiğimize göre, Hun’lar, Göktürkler, günümüzdeki ‘semaa’ (samah) oyunlarına benzeyen oyunlar oynar, rakslar yaparlardı. Bu raks-lardan bir tanesinin adı da ‘aslan raksı’ idi.”
“Doğu Türkistan Baksı’larının bir kısmı âyin esnasında rüvab (rübab) adı verilen üç telli bir saz kullanırlar. Bazıları ise dombak kullanır; yardımcıları ise dap (def) kullanır. Kazak Baksa’sı ise, kobus veya kobuz denilen bir nevi keman kullanır.”
Cem törenlerinin şekli, eski gelenek ve göreneklerin tasavvufla kaynaşmasından ortaya çıkmıştır. Diğer bâzı tarîkatlarda da benzer görevlere rastlanılmaktadır. Cemdeki görevlerin bir kısmı gelenek ve göreneklerden kaynaklanmakta ise de, önemli bir kısmı ihtiyaçtan kaynaklanmaktadır. Bu görevler bölgelere göre isim değiştirmekte hatta ihtiyaca binaen yenileri de eklenebilmektedir. Son zamanlarda bâzı cem törenlerinde “çaycı ve kahveci” gibi görevlilere de rastlamaktayız. Ankara Çubuk’ta, İbrahim Arslanoğlu tarafından tesbit edilen bir cem töreninde bu on iki hizmetten başka zikredilen on yedi erkan sahiplerinden birisi de çaycı ve kahvecidir. Çaycı cem törenleri esnasında cemaata çay pişirip dağıtan kişidir. Bu hizmetin piri de Veysel Karani’dir. Görüldüğü gibi, Cem törenlerinde ihtiyaca binaen yeni bir görev ihdas edilmiştir ve bu görev Veysel Karânî ile irtibatlandırılmıştır.