İttihat Terakki ve Ermeni Komiteleri
İttihat Terakki ve Ermeni Komiteleri
Şimdi Genç Türklerle beraber Ermeniler de şiddetle takip edilmeğe başlanınca Avrupa’da bulunan Ermeniler İttihat ve Terakki ile daha sıkı bir surette temas etmek istemişlerdi. 1896 senesi Eylülünde İstanbul’da Osmanlı Bankası’na yapılan hücum ile başlayan Ermeni İhtilali’ne takaddüm eden günlerden Cenevre’deki Ermeni Taşnaksagan Komitesi tarafından hazırlanıp İstanbul’da duvarlara yapıştırılacak olan bir beyanname oradaki İttihat ve Terakik mensuplarına da gösterilmişti. Bu beyannameye dair 4 Eylül 1896 tarihli Cenevre’den Paris’e yazılan bir mektupta deniliyordu ki:
“Bu akşam Cenevre’deki Kursaal’a gitmiştim. Ermeni vatandaşlarımızdan birisi eline bir beyanname sıkıştırdı. Bu beyannamede deniliyordu ki:
(Taşnaksagan) Ermeni Cemiyeti’nin İstanbul Şubesi
– İslâm ahaliye davetname –
Ey İslâm ahali! Sana karşı hiçbir garezimiz olmadığını anlatmak için şu davetname ile sana müracaat ediyoruz. Bu müracaat senden korktuğumuzdan veyahut hususi bir maksada hizmet ettiğimizden ileri gelmiyor. Hayır! Biz cesurane bir nazarla ölüme bakıyoruz. Bunu da senin hükûmetin bize telkin etmiştir.
Ebaan cet seninle beraber aynı maksat için ve aynı vatanda bulunarak sakinane yaşayagelmekte iken günahla halkedilmiş olan Hükûmet şu son vakitlerde gerek seni ve gerek bizi boğabilmek için aramıza nifak ve şıkak saçmağa başladı. Azim cinayetlere iştirak ederek akıtılan bigünah kanlarla bulandık.
Ey Türk kardeşler! Şurasını iyice biliniz ki tarafımızdan ika edilegelmekte olan ihtilal hareketleri sana karşı olmayıp zebunkeş hükûmet aleyhinedir. Onun halihazırdaki sistemi yüzünden en aziz evlatlarının vücudu, meşru olan haklarını istihsal etmeğe çalıştıklarından dolayı, Boğaziçi’nin temiz dalgaları arasında akan seri’ülcereyan sularına atılıyor.
Dostunu ve düşmanını ayırt etmeni bil, Ey İslâm ahali!”
Ben bu beyannamede bir garabet görüyorum. İstanbul’daki Ermeni vakayi bizim için kaçırılmayacak bir fırsat olduğundan İttihat ve Terakki Heyet-i Umumiyesi fevkalade içtimaa davet edilerek bu davetname müzakere edilmeli ve Ermeni vakayiine dair ve hemen küçük bir risale kaleme alınarak alakadarlara dağıtılmalıdır. Ermeniler üç dört güne kadar Lausanne’da konferanslarda vereceklerdir. Bu konferanslarda bizim için de söylenecek sözler varsa onları da kararlaştırıp hemen Cenevre’ye bildiriniz.
Türklerle Ermenilerin Abdülhamid’e karşı müşterek bir cephe vücuda getirmeleri o 1896 senesinde ki vakayi esnasında kabil olamamıştı.
Muhtelif Ermeni ihtilal komiteleri İttihat ve Terakki’nin Paris’te müzakere masasına oturmaları ve müşterek bir faaliyet programı çizmeleri için bahsettiğimiz tarihten on bir sene daha geçmesi lazımgeliyordu.